Corneila Peiper. Fot. Jerzy Gajewicz
GDAŃSK. Raporty zagranicznych dyplomatów z Niemiec na temat pogromów w listopadzie 1938 roku w Niemczech, wraz ze zdjęciami, złożyły się na wystawę czasową „Z wewnątrz na zewnątrz”.
Ekspozycja czynna jest od 16 lipca do 22 września 2015 r. w Domu Uphagena przy ulicy Długiej 12, oddziale Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.
Zachować pamięć, przekazać wiedzę
Dokumenty, wchodzące w skład ekspozycji, pochodzą z ponad 20 krajów. Jest to pierwsze systematyczne opracowanie źródeł tekstowych na temat tych wydarzeń. Inicjatorem i realizatorem przedsięwzięcia – przy współpracy Federalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec – jest Fundacja Nowa Synagoga Berlin/Centrum Judaicum, na czele z dyrektorem, dr. Hermannem Simonem. Kurator, dr Christian Dirks, ściśle współpracował ze specjalnie utworzoną na czas przygotowań, radą naukową. Wystawę – w Centrum Judaicum 11 listopada 2013 r. w 75. rocznicę listopadowych pogromów – otworzyła Cornelia Peiper, ówczesna sekretarz stanu w ministerstwie Spraw Zagranicznych Niemiec.
Odsłonę gdańską ekspozycji otworzyła także Cornelia Peiper, obecna konsul Konsulatu Generalnego Niemiec w Gdańsku, wraz z Adamem Koperkiewiczem, dyrektorem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.
– Pięć lat przed nocą kryształową w całych Niemczech zaczęto dyskryminować, wykluczać, prześladować Żydów– powiedziała Cornelia Peiper. – Kto nie wyemigrował został obrabowany, był torturowany, zatrzymany lub zamordowany podczas pogromu listopadowego w 1938 r. A potem przyszła już skrajność – eksterminacja.
Jak wiadomo, pogrom nie ograniczył się do tej jednej nocy z 8 na 9 listopada, kontynuowała konsul. Jeszcze 11 listopada 1938 roku niszczono synagogi i mieszkania, terror się utrzymywał aż do 16 listopada.
– Nie można zapomnieć, że my jesteśmy za to odpowiedzialni – stwierdziła Cornelia Peiper. – Czynimy wszystko, aby to, co się wówczas wydarzyło, nigdy się nie powtórzyło. Obowiązkiem rządu, jak i społeczności cywilnej, jest zachować pamięć o tym, co się stało, przekazać wiedzę przyszłym pokoleniom i dbać, aby obywatele żydowscy czuli się bezpiecznie. 77 lat po pogromach i holocauście w Niemczech znów rozwija się prężnie żydowskie życie, czego wyrazem jest berlińska synagoga i Centrum Judaicum.
Ponad granicami państw
Wystawa powstała w oparciu o specyficzne źródła historyczne – raporty zagranicznych dyplomatów. Raporty są ważnym źródłem informacji w codziennej pracy dyplomatów, nieodłącznym elementem tego zawodu, stwierdziła konsul. Dyplomaci Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec, rozsiani po całym świecie, sporządzają po kilkaset raportów codziennie i przesyłają je do centrali w Berlinie. Zawarte w nich zapisy dotyczą przebiegu drobnych rozmów i relacje z wielkich wydarzeń, jak wojny i niepokoje w poszczególnych krajach.
– W 1938 roku nasi zagraniczni koledzy musieli doświadczyć, jak państwo, w którym pracowali, na ich oczach, zamieniło swój stosunek do dużej grupy obywateli w piekło – powiedziała konsul. – O tym właśnie donoszą raporty, które, w zależności od autora, zawierają różnorodne konotacje.
Dla historyków raporty dyplomatów o pogromach nie są czymś nowym, kontynuowała rozważania Cornelia Peiper. Nowym w tej wystawie jest koncentracja na wydarzeniach listopadowych z 1938 r. Są wśród nich nie opublikowane dotąd materiały z archiwów polskich, rosyjskich i czeskich. Ekspozycja po raz pierwszy umożliwia szerokiej publiczności przyjrzenie się jak zagraniczni dyplomaci postrzegali wydarzenia w Niemczech w 1938 r. przeciwko żydowskim współobywatelom.
– Realizacja wystawy była ogromnym, międzynarodowym projektem przebiegającym ponad granicami państw – powiedziała konsul. – Nasi dyplomaci na placówkach zagranicznych nawiązywali kontakty z poszczególnymi archiwami, co było dla nich nowym doświadczeniem. Należą się podziękowania przedstawicielstwom tych państw, które utrzymywały w tragicznym czasie przedstawicielstwa w Niemczech i relacjonowali z wewnątrz na zewnątrz, jak napisano w tytule wystawy.
* * *
Wystawa czasowa „Z wewnątrz na zewnątrz. Pogromy listopadowe 1938 r. w raportach dyplomatów z Niemiec” wcześniej była prezentowana we Wrocławiu i Łodzi. Z Gdańska przeniesiona zostanie do Krakowa, Warszawy i innych miast polskich.
Katarzyna Korczak
